Katedra Gnieźnieńska – Bazylika Prymasowska pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i Św. Wojciecha - usytuowana jest na Wzgórzu Lecha, przy ulicy Łaskiego.

Jest to najcenniejszy zabytek Gniezna. Miejsce koronacji pięciu królów Polski. Obecna gotycka, trójnawowa budowla otoczona wieńcem kaplic pochodzi z XIV -  XV wieku i jest  trzecim kościołem wzniesionym na Wzgórzu Lecha.

Od 1994 roku bazylika została wpisana na listę polskich pomników historii a w 2007 roku Wzgórze Lecha wraz z katedrą zyskało Znak Dziedzictwa Europejskiego.

Najcenniejszy zabytek katedry to słynne romańskie "Drzwi Gnieźnieńskie" wykonane w 4. ćw. XII wieku, nazywane Porta Regia „Drzwi Królewskie”. Odlane techniką na wosk tracony. Stop składa się z miedzi, cyny, oraz ołowiu. Na 18 kwaterach przedstawiono sceny z życia i męczeństwa  św. Wojciecha. Nad drzwiami znajduje się ozdobny portal, z tympanonem przedstawiającym scenę " Sądu Ostatecznego"

W prezbiterium katedry znajduje się Relikwiarz  św. Wojciecha - bogato zdobiony scenami z życia świętego, wykonany w roku 1662 przez Piotra van der Rennen. Srebrna trumna mieści szczątki Św. Wojciecha,  podtrzymywana jest przez 6 orłów i 4 figury przedstawicieli stanów polskich. Relikwiarz otacza konfesja wzorowana na konfesji św. Piotra z Rzymu- Berniniego.

Innymi cennymi zabytkami katedry są podziemia, w których zachowane są reliekty dawnej budowli.  Wzrok przyciąga również płyta nagrobna abpa Jana Łaskiego, abpa Zbigniewa Oleśnickiego – dzieło Wita Stwosza, płyta nagrobna prym. Jakuba z Sienna, Tumba Św. Wojciecha powstała w końcu XV wieku, pomnik kard. Stefana Wyszyńskiego. A na placu przed Katedrą, naprzeciwko Pałacu Prymasowskiego znajduje się pomnik Bolesława Chrobrego.

  

   
  
   

Fot. Rafał Jurke

Kościół św. Trójcy (kościół Farny) – Kościół znajduje się przy ul. Farnej 6. Kościół gotycki, jednonawowy powstały na początku XV wieku. Zakrystia i Kaplica Bractwa Literackiego dobudowana została na początku XVII wieku. Kolejna przebudowa Kościoła miała miejsce po pożarze w 1613 roku, wówczas świątynia zyskała  barokową fasadę, a w roku 1687 roku nadbudowaną gotycką wieżę nakryto barokowym hełmem. We wnętrzu świątyni na szczególną uwagę zasługuje barokowa ambona w kształcie łodzi pochodząca z drugiej połowy XVIII wieku. Przed prezbiterium znajduje się wczesnobarokowa chrzcielnica z piaskowca i marmuru, a w prezbiterium neogotycki ołtarz główny. Mur otaczający kościół Farny od strony ulicy Stromej to relikt dawnych umocnień miejskich.

Kościół Św. Jana Chrzciciela (Kościół Bożogrobców) usadowiony jest na Wzgórzu Krzyżackim przy ulicy Św. Jana 1.  Budowla wzniesiona  została dla zakonu Bożogrobców w XIII w. Jest to budowla gotycka, jednonawowa, budowana z czerwonej cegły, obecny kościół pochodzi z XIV w. Najstarszą  częścią kościoła jest dwubocznie zamknięte prezbiterium, nawę główną dobudowano w drugiej połowie XIV w, a wieżę w XV wieku, którą w 1666 r. nakryto barokowym hełmem. Wnętrze kościoła wieńczy gotyckie sklepienie krzyżowo – żebrowe. W prezbiterium zachwyt budzi XIV – wieczna polichromia al secco, która przedstawia sceny z życia Matki Bożej, Chrystusa, Św. Jana Chrzciciela i innych świętych.

W czerwcu 2015 roku na terenie kościelnego ogrodu postawiono pomnik upamiętniający zakon Bożogrobców. Pomnik wykonał poznański artysta i plastyk Stanisław Mystek a przedstawia postać zakonnika zgromadzenia bożogrobców.

Kościół Św. Jana Chrzciciela jest jednym z najcenniejszych zabytków Gniezna.

 

Kościół Wniebowzięcia Najświętsze Marii Panny (Kościół Franciszkanów) – kościół znajduje się przy ul. Franciszkańskiej 12. Początki kościoła datuje się na ok.1259 rok, kiedy to Bolesław Pobożny osadził przy tej świątyni przybyłych do Gniezna franciszkan oraz rozpoczął budowę nowego kościoła i klasztoru. Po śmierci Bolesława Pobożnego, jego następca Przemysł II rozpoczął nową inwestycję, tj. budowę zespołu klasztornego sióstr klarysek, a następnie dokończył budynki dla ojców franciszkanów. Zabudowania przeznaczone dla sióstr klarysek zostały rozebrane, natomiast klasztor ojców franciszkanów istnieje, ale w późniejszej już barokowej formie. Kościół ojców franciszkanów jest to kościół murowany, jednonawowy, a dawne oratorium klarysek, tworzy obecnie nawę boczną kościoła. Do dawnego kościoła sióstr klarysek należy także dzwonnica z XV i XVII wieku przy fasadzie. W wnętrzu świątyni znajduje się między innymi cenny relikwiarz błogosławionej Jolenty i obraz Matki Bożej "Pani Gniezna' z XVII w., będący kopią wizerunku Matki Boskiej Śnieżnej z bazyliki Santa Maria Maggorie w Rzymie. Na szczególna uwagę zasługuje także barokowy ołtarz główny i górujące nad nim oryginalne gotyckie sklepienie. Frontowa ścianę kościoła zdobią figury Niepokalanej Matki Bożej, św. Franciszka oraz św. Piotra i św. Pawła.

  

Kościół św. Jerzego – usytuowany przy ul Kolegiaty,  w bezpośrednim sąsiedztwie katedry. Stoi na terenie grodu i kilkakrotnie niszczonego zamku książęcego, którego pozostałości przeszły na własność arcybiskupów w 1457 roku. Najprawdopodobniej świątynia zbudowana została w X wieku, ale pożary w XII i XVII wieku spowodowały, że nie przetrwała do naszych czasów w pierwotnym wyglądzie. Obecna barokowa forma kościoła pochodzi z 1782 roku. Na fasadzie świątyni znajduje się rzeźba patrona kościoła – św. Jerzego, wykonana w 1936 roku. Wewnątrz świątyni na uwagę zasługuje miedzy innymi drewniany ołtarz, gdzie Jan Paweł II podczas swojej pierwszej pielgrzymki do Polski odprawił Mszę Św.

Kościół pw. NMP Królowej Polski – usytuowany przy ul. Chrobrego 13. Obecnie kościół rzymskokatolicki, a do 1945 roku ewangelicki.  Wzniesiony w latach 1838 – 1844, powstał jako jednonawowy zbór ewangelicki według projektu W. Schildnera i K.H. Schinkla. Kościół przebudowywano  kilkakrotnie, a swój obecny kształt  świątynia otrzymała pod koniec XIX wieku. Na szczególną uwagę w kościele zasługują drzwi wejściowe ozdobione medalionami projektu K.H. Schinkla. W środku drewniane galerie oraz chór muzyczny. Nietypowa jest też wieża kościoła zakończona ceglanym zwieńczeniem. W sąsiedztwie kościoła znajduje się Pomnik św. Wojciecha – patrona Gniezna.

Kościół św. Michała Archanioła – znajduje się przy ul. Św. Michała 1 . W dawnej  podmiejskiej osadzie nazywanej Wójtostwem już w 1316 roku powstała parafia i  wybudowano drewniany kościół parafialny. Obecny trójnawowy, halowy kościół gotycki wzniesiono na początku XV wieku. Dalej był przebudowywany w latach 1811 – 1815, a w 1900 roku dobudowano wieżę kościoła. Na szczególną uwagę zasługuje gotycka chrzcielnica, mieszcząca się w prezbiterium oraz krzyż z XVI  wieku, znajdujący się w kruchcie bocznej. Gotyckie sklepienie krzyżowo- żebrowe ozdobione ornamentami ze scenami polowań oraz XIX wieczne ołtarze z elementami pochodzącymi z XVIII wieku to kolejne skarby tej świątyni. Warto dodać, że podczas odpustu ku czci św. Wojciecha z Katedry Gnieźnieńskiej przenoszone są do kościoła św. Michała relikwie św. Wojciecha.

 

Kościół św. Wawrzyńca – usytuowany przy ul. Wawrzyńca 8. Jest to jedna z najstarszych budowli w mieście. Kościół założony być może jeszcze w XII, został spalony podczas najazdu Krzyżaków w 1331 roku. W XVI wieku zbudowano kościół późnogotycki, z którego do dziś zachowała się ściana zachodnia i wieża kościoła. We wnętrzu świątyni znajduje się przepiękny mozaikowy obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, a na zewnętrznej ścianie kościoła umieszczona jest Figura Św. Wawrzyńca.